MIRA Volkssterrenwacht MIRA vzw

Dinsdagavond 21 januari werd een supernova ontdekt in M82 , één der bekendste en populairste melkwegstelsels onder (amateur-)sterrenkundigen.

Met de moderne technieken (grote telescopen, gevoelige camera's,...) worden er elk jaar wel vele honderden supernova's ontdekt, maar de meeste zijn enkel zichtbaar voor professionele astronomen. Ervaren amateurs (lees: "met grotere telescopen") kunnen er elk jaar wel enkele tientallen waarnemen, maar degene die nu in M82 ontdekt werd (SN2014J) valt vlot binnen het bereik van middelgrote of zelfs kleinere telescopen (als de hemel tenminste goed donker en transparant is).
Het is waarschijnlijk de helderste supernova sinds de memorabele SN1987A in de Grote Magellaanse Wolk. Die werd zelfs zichtbaar met het blote oog (helaas enkel voor waarnemers in het Zuidelijke halfrond), maar dat melkwegstelsel staat dan ook nog ongeveer 20x dichterbij!

Supernova in M82 (foto Hans Coeckelberghs-MIRA)

Op vrijdagavond hadden we eindelijk een beetje geluk met het weer, en konden we hem tussen het vele werk door even waarnemen én fotograferen met enkele MIRA-medewerkers en -vrijwilligers, met de 40cm Meade ACF op MIRA. De helderheid van de supernova ("SN 2014J" voor de vrienden) werd toen geschat op magnitude 11,2 of 11,3. Bijgaande foto werd snel-snel gemaakt door Hans Coeckelberghs, en toont al mooi het "ontplofte sterretje" een eind rechts van de kern van het stelsel. De lucht was helaas niet zo transparant, maar onder goede omstandigheden moet het stelsel én de supernova al zichtbaar zijn met een telescoop van ongeveer 10cm diameter (en dus ook met de grotere verrekijkers die tegenwoordig op de markt zijn). Er zijn aanwijzingen dat hij de volgende dagen misschien nog wel een volle magnitude helderder zou worden!

M82 (bijgenaamd "de Sigaar" wegens zijn vorm) is één van de bekendste melkwegstelsels voor waarnemers: relatief helder, detailrijk, en (door zijn ligging in de Grote Beer) in België eigenlijk steeds zichtbaar. Het is een fascinerend object, met donkere stofbanden én roodachtige gebieden vol actieve stervorming in het centrum. De supernova zelf verscheen er een eind zijwaarts van dat actieve centrum.
Het melkwegstelsel staat relatief dichtbij: "nauwelijks" 11 à 12 miljoen lichtjaar ver. Dat betekent natuurlijk ook dat de supernova-explosie dus niet enkele dagen geleden maar wel degelijk 11-12 miljoen jaar geleden gebeurde (maar nu pas heeft het licht van de gebeurtenis ons bereikt).

Hoe M82 te vinden...

Op basis van de lichtcurve en het spectrum staat vast dat het een supernova betreft van "Type Ia", een exploderende witte dwerg (en dus niet het einde van een reuzenster, zoals in de meer bekende scenario's). Het gaat dan om oude, quasi uitgedoofde sterren in een dubbelster-systeem die opeens terug (en dus duidelijk catastrofaal!) met kernfusie herbeginnen nadat er genoeg materie van hun begeleider aangevoerd werd.