MIRA Volkssterrenwacht MIRA vzw

Een uitstekend planetariumprogramma voor iedere amateur

Dolgelukkig ben je. Glimmend onder een band van sterrenlicht staat je nieuwe telescoop opgesteld in de tuin. Het grote moment is aangebroken - First Light! Gefascineerd kijk je door het oculair en je weet niet wat je ziet. In het begin figuurlijk, maar na een tijdje spijtig genoeg ook letterlijk. Hoog tijd dus om terug naar de winkel te gaan en een sterrenatlas of planetariumprogramma aan te schaffen. Gezien menige amateur-astronoom toch een pc heeft, is het voor velen niet onzinnig om zich eerst planetariumsoftware aan te schaffen.

Het basisdoel van een planetariumprogramma is natuurlijk sterrenkaarten op je pc-scherm te tonen die ook kunnen uitgeprint worden. Daarnaast kan zo'n programma nog tal van andere mogelijkheden bieden, die meer of minder belangrijk zijn naargelang de behoeften van de individuele gebruiker. Nochtans zijn er een aantal basisvereisten waar elk programma zou moeten aan voldoen, zoals daar zijn: Gebruiksvriendelijkheid (elke amateur-astronoom is niet noodzakelijk een pc-adept), goed bruikbare uitgeprinte kaartjes, vlotte configureerbaarheid volgens de eigen behoeftes, en zeker een rode modus zodat het nachtzicht niet aangetast wordt. Onder de populaire, en in België vrij vlot verkrijgbare programma's vindt men onder meer: Megastar 4, SkyMap Pro 8, Starry Night (Pro) en Guide. Van dit laatste kwam in december 2001 versie 8 op de markt, een goede reden dus om dit populaire programma eens nader te bekijken.

Guide is ook een prima zonnestelsel-simulator. Niet alleen kan men posities en gebeurtenissen simuleren zoals men ze zou zien vanop Aarde, maar ook vanop eender welke locatie in het zonnestelsel. Bemerk ook dat de achtergrond op verschillende manieren kan weergegeven worden: witte sterren op zwarte achtergrond, zwarte sterren op witte achtergrond, maar ook met een rode achtergrond voor gebruik onder de sterrenhemel.

De installatie

Guide 8 wordt geleverd op 2 cd-rom's, en een belangrijk pluspunt is dat hierop versies staan voor DOS, alsook alle Windows-versies vanaf 3.1. De hardware-vereisten zijn heel laag, en in de praktijk zelfs lager dan wat door het besturingssysteem zelf vereist wordt. Dat biedt dus b.v. de mogelijkheid om de software te gebruiken op een oudere, tweedehandse laptop die men dan kan gebruiken als alternatief voor een gedrukte sterrenatlas.

Bij de installatie kan men direct kiezen voor welk besturingssysteem men een versie wil installeren. Er wordt wel best gekozen voor de voorgestelde installatiefolder, anders dreigt het mis te lopen. Daar Guide alleen in zijn eigen folder bestanden plaatst, en ook geen (ver)wijzingen aanbrengt in het Windows Register, kan je de hele folder daarna toch probleemloos verplaatsen naar de gewenste locatie op de harde schijf. Initieel wordt er minder dan 8 MB aan bestanden naar de harde schijf gekopieerd, maar via het programma kunnen achteraf andere delen zoals b.v. catalogi naar de harde schijf gekopieerd worden. De benodigde schijfruimte bedraagt bijgevolg tussen 8 MB en 1,3 GB. Gezien er regelmatig updates verschijnen is het trouwens best om na de installatie direct even de laatste te installeren (momenteel te vinden op: ProjectPluto.com).

Gebruik van het programma

Basisopties

Guide 8 is dus een heel uitgebreid softwarepakket dat in hoge mate configureerbaar is volgens de eigen vereisten. Gelukkig is het gebruik uitermate intuïtief en zijn de menu's goed gestructureerd. Alle mogelijkheden van het programma hier bespreken zou trouwens onbegonnen werk zijn. Wat velen allicht zullen waarderen is dat men voor de gebruikersinterface kan kiezen uit maar liefst 10 talen, waaronder het Nederlands en het Engels. Ook de Help-sectie is in het Nederlands, en alhoewel hier en daar een vertaling de mist ingaat stellen zich geen grote problemen. Mogelijk wordt ook dit opgelost in een latere update.

Gebruikersinterface

Als we naar de gebruikersinterface kijken zien we naast de klassieke menu's ook een knoppenbalk. Deze laatste is volledig aanpasbaar wat de gebruiker toelaat om daar de functies te plaatsen waar hij snel bij wil kunnen zonder een hotkey te gebruiken. Verder valt de - eveneens naar eigen wens instelbare - legende op. Daar zie je b.v. de equatoriale en alt-azimutale coördinaten van de plaats waar de muiscursor zich bevindt, maar door in deze vakjes een linker- of rechter muisklik te geven kan je respectievelijk een box krijgen waar je manueel een positie kan invoeren, een box waarmee je snel naar een positie aan de horizon kan gaan enz. Ook het sterrenbeeld waarin de cursor zich bevindt wordt aangeduid, en hierin klikken opent een lijstje met alle constellaties. Een linkerklik in het veld met datum en tijd laat toe om een datum en tijd naar keuze in te stellen, terwijl een rechterklik in datzelfde veld het programma automatisch op de systeemtijd instelt. Heel gebruiksvriendelijk dus.

De dubbele sterrenhoop H & Chi Perseï. Bemerk de weergave: witte sterren op een zwarte achtergrond.Eén minpunt toch. Wanneer men de locatie wil veranderen krijgt men geen lijstje met de in Guide aanwezige plaatsnamen. Je kan wel een stad intypen, maar da's natuurlijk giswerk gezien je niet weet of kan zien of het programma de coördinaten voor deze plaats bevat. Enig speurwerk leverde wel het bestand op waarin de plaatsnamen te vinden zijn. Hieruit blijkt echter dat nagenoeg alle Vlaamse steden en gemeenten in het Frans opgenomen werden, sommige in het Engels, en weinigen in het Nederlands. M.a.w.: je kan als locatie b.v. wel Louvain kiezen, maar niet Leuven (tijd voor een nieuwe taalstrijd?). Gent wordt dan gelukkig wel, zoals het hoort, in het Nederlands gespeld. Meer ervaren pc-gebruikers kunnen het desbetreffende (tekst)bestand dus manueel bewerken en eventueel ook locaties toevoegen.

Extra mogelijkheden

Al bij al laat Guide 8 een vlot gebruik toe. Ook een aantal goed gekozen hotkeys bevorderen het gebruiksgemak. Zo kan je o.a. met de cijfertoetsen van het numerieke toetsenbord rechtstreeks naar een bepaald zoomniveau gaan, en met de plus- en min-toetsen vlot de maximum magnitude van de getoonde sterren veranderen. Een linker muisklik op een bepaalde plaats van het scherm zal dat punt centreren, terwijl een rechterklik op een object de informatie erover oproept. Via het aldus verkregen infovenster kan men dan nog eens heel uitgebreide informatie oproepen.

Voorgestelde objecten

Beschikbare Catalogi

Voor sterren worden onder andere de Tycho2-catalogus, de Yale Bright Star Catalogue, de Smithsonian Astrophysical Observatory Catalog (SAO), de Position and Proper Motion Catalog (PPM), en natuurlijk de Hubble "Guide" Star Catalog aangewend. Van deze laatste wordt trouwens de GSC-ACT versie gebruikt, een gehercalibreerde versie van de originele GSC-1.1. Andere sterrencatalogi zijn: GCVS, NSV, WDS, DM, HD en HDE.

Verder nog de Lowell Asteroid Database, een database met de gegevens voor gekende kometen (nieuwe kometen en asteroïden kunnen makkelijk toegevoegd worden) en verschillende catalogi voor nevels, sterrenhopen, melkwegstelsels en clusters. Wie de volledige lijst wil raadplegen van alle in Guide gebruikte catalogi kan best eens een kijkje nemen op volgende pagina's: catalogi en Guide 8.

Om de objecten van al deze catalogi op het scherm te toveren is er het goed gestructureerde Ga Naar-menu. Men kan zoeken door de naam van een object in te tikken of op Messier-, NGC- of IC-nummer. Verder kan men sterren, nevels, sterrenstelsels en melkwegstelsels opzoeken aan de hand van hun nummer in een van de in Guide aanwezige catalogi. Ook satellieten kunnen opgeroepen worden, en niet te vergeten is dat een brede waaier aan objecten te vinden is in de TDF-databestanden. Die laten evengoed toe om b.v. naar een bepaalde pagina uit de Uranometria te gaan als naar een referentiester voor de LX200. De bedoeling is trouwens dat de gebruiker desgewenst zijn eigen TDF-databestand kan aanmaken. Het inladen van TLE-bestanden is ook mogelijk. Onder andere handig voor wie dol is op het waarnemen van Iridiumflitsen.

Visualisatie

Ook zijn er uitgebreide mogelijkheden voor datgene wat men op het scherm wil zien, en hoe je het wil afgebeeld zien. Je kan objecten b.v. filteren volgens hun magnitude of catalogus, maar je kan ook bepalen welke fonts gebruikt worden, hoe groot de stippen moeten zijn die de sterren voorstellen, welke labels worden weergegeven, in welke kleur een aantal zaken weergegeven worden etc.... Favoriete instellingen en situaties kunnen ook makkelijk opgeslagen worden. Zo'n opgeslagen situatie creëert trouwens een afzonderlijk bestand in de installatiefolder, dat je dan eventueel kan uitwisselen met een andere Guide gebruiker. Animaties kunnen dan weer opgeslagen worden in het AVI-formaat.

Op het scherm kan ook een rechthoek of vierkant geplaatst worden die laat zien wat diverse formaten van CCD-beelden of film zullen bevatten. Wat wel ontbreekt is de mogelijkheden om de gegevens van je telescoop en diverse oculairen in te voeren, zodat men dan snel de hulplijnen voor het beeldveld van een bepaald oculair op het scherm kan plaatsen. Wat betreft de communicatie met telescopen kan Guide communiceren met LX-200, Sky Commander en JMI-MG-III systemen.

Extra mogelijkheden

Wat zie ik nu juist met mijn toestel?

Op het scherm kan een rechthoek of vierkant geplaatst worden die laat zien wat diverse formaten van CCD-beelden of film zullen bevatten. Wat wel ontbreekt is de mogelijkheden om de gegevens van je telescoop en diverse oculairen in te voeren, zodat men dan snel de hulplijnen voor het beeldveld van een bepaald oculair op het scherm kan plaatsen. Men kan echter wel een beeldveld van x aantal graden instellen, zodat men kan controleren wat men juist met bijvoorbeeld een verrekijker ziet. Wat betreft de communicatie met telescopen kan Guide communiceren met LX-200, Sky Commander en JMI-MG-III systemen.

Overzichtelijke gegevensweergave

Tabellen allerhande zoals opkomst en ondergang van Zon en Maan, maanfases en eclipsen ontbreken natuurlijk niet in dit programma. Maar er kunnen ook andere lijsten opgevraagd worden zoals: de momenteel zichtbare kometen of asteroïden, de zichtbaarheid van de GRS of de Galileïsche manen, of gewoon een lijstje van alle sterren die momenteel op het scherm staan. Handig is dat je in zo'n lijstje dan kan klikken op een object waardoor dit ogenblikkelijk gecentreerd wordt in het beeld. Weer eens heel gebruiksvriendelijk dus.

Het afdrukken van een kaartje

Komen we ten slotte nog bij het afdrukken van de kaartjes. Standaard wordt een kaartje in zwart-wit uitgeprint. Wil je kleur, dan moet de achtergrond in kaartmodus (zwart op wit) gezet worden. Het ware handiger geweest deze keuze gewoon via de printerdriver te kunnen maken, of anders via een vast instelbare standaardkeuze voor Z/W of kleur. Met sommige printerdrivers kunnen trouwens problemen optreden bij een afdruk in liggend formaat. Zo worden bij mij de sterren gewoon niet afgedrukt wanneer voor mijn Deskjet de driver van HP zelf gekozen wordt. In de printersettings van Windows kiezen voor de bij W98 SE bijgeleverde driver voor mijn printer lostte het probleem wel op. Op de kwaliteit van de kaartjes valt overigens niets op te merken.

En verder...

Verder biedt het programma ook de mogelijkheid om beelden van de DSS (Digital Sky Survey)/RealSky in te laden vanaf de DSS cd-roms, of ze te downloaden vanaf het Internet. DSS is een enorme dataset die de gescande beelden bevat van de Palomar Observatory Sky Survey (op zo maar eventjes een honderdtal cd-rom's). Realsky is een meer gecomprimeerde versie verdeeld over een twintigtal schijfjes. Je kan ook de beelden van het Internet halen voor het gebied dat op je scherm staat, maar dat duurt natuurlijk wel eventjes...

Samengevat

Eindconclusie

Guide 8 heeft dus heel wat te bieden, en is zijn geld zeker waard. De weinige minpuntjes wegen niet op tegen de vele voordelen en de compleetheid van het programma. Bovendien luistert Bill Gray, de maker, constant naar de opmerkingen en suggesties van gebruikers. Wat dan resulteert in regelmatige updates. Zo zijn er sinds december al minstens drie kleine en gratis te downloaden updates uitgekomen. Een prima koop dus voor wie dergelijk programma zoekt.

Het programma

Op de testbank: Guide 8
Uitgeverij: Project Pluto
Prijs: $89 + $3, te koop bij de auteur zelf (VISA-kaart!)
Systeemvereisten: VGA Videokaart, cd-rom lezer, DOS 4.0 + (met 2 MB Ram), Win 3.1 (met 4 MB Ram ), Win 9.x/NT-Me-2000
Getest op: AMD Athlon 1 GHz, 384 MB Ram, GeForce 2 MX, 48x cd-rom, Windows 98 SE

Dit artikel verscheen in Mira Ceti jaargang 6 (2002) nr. 2